Ontwikkelingen in de samenleving en de energiemarkt
Transitie energiewereld
De energietransitie was lange tijd een onderwerp waar vooral over gesproken werd. In 2022 kwam de transitie in een stroomversnelling. Met de komst van een minister voor Klimaat en Energie heeft de overheid laten zien meer regie te willen nemen. De afgelopen jaren zat vooral veel beweging in de ontwikkeling van zonne-energie. Die is zo snel gegaan, dat Nederland inmiddels in Europa de meeste zonnepanelen per inwoner heeft. Op het terrein van vervoer is de harde doelstelling geformuleerd dat vanaf 2030 alleen nog maar nieuwe elektrische personenauto’s verkocht mogen worden. Ook de industrie komt met concrete plannen om te verduurzamen en dat leidt tot een veel grotere vraag naar elektriciteit.
Geopolitiek
De stroomversnelling waarin de energietransitie zich nu bevindt, heeft ook alles te maken met de geopolitieke ontwikkelingen. Door de oorlog in Oekraïne zijn we ons in Europa bewuster geworden van de noodzaak om minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen uit politiek onstabiele landen. De Europese afhankelijkheid van Russisch gas was tot voor kort geen probleem. Dit beeld is volledig veranderd en heeft ook consequenties voor de energietransitie in Europa. Waar bijvoorbeeld in Duitsland de overstap van bruinkool naar aardgas een logische stap leek om CO2-uitstoot te reduceren, kwam die aanpak door de oorlog in een heel ander licht te staan.
Ander verdienmodel
De noodzaak van de energietransitie is verder versterkt, maar staat niettemin nog voor de nodige uitdagingen. Zo zijn de krapte op de arbeidsmarkt, de tekorten aan grondstoffen en het stikstofdossier flinke hobbels op de weg. Dus hoewel de ambities hoog zijn en de bereidwilligheid groot, is de uitvoering nog een enorme opgave. Alleen maar meer netwerk is niet de oplossing. De echte transitie moeten we daarom breder zien. Daarbij zal het veel meer gaan om het benutten van bestaande middelen, efficiënter omgaan met grondstoffen en minder verspilling. Kortom: meer doen met de vrije capaciteit op de netwerken die door de dag heen bestaat. Die transitie staat nog in de kinderschoenen. Het verdienmodel, waarbij het netwerk de uitkomst is van de maximale piekbehoeften van partijen op de markt, zal op de schop moeten. Nu wordt op de momenten van schaarste het meest verdiend. Die momenten worden met verdere uitbreiding van zon en wind op de netwerken steeds frequenter en de kosten om die effecten weg te regelen, stijgen exorbitant. In het huidige marktmodel zijn het uiteindelijk de afnemers, waaronder de consumenten, die de rekening betalen. We moeten toe naar een voorspelbare en vlakke energiebehoefte en daar onze infrastructuur optimaal op inrichten en zodoende onnodige hoge kosten van piekmomenten vermijden.
Multi-Commodity Smart Grid
De komende jaren moeten we toewerken naar een ander concept. Het huidige concept waarbij iedereen op ieder moment van de dag ongelimiteerd het net op kan, is niet langer houdbaar. We moeten nieuwe energieconcepten ontwikkelen. Daarbij ligt de oplossing vooral in slimme, lokale clusters, waar vraag en aanbod bij elkaar komen. De Multi-Commodity Smart Grids (MCSG), waarnaar Capturam in 2021 al onderzoek deed, zijn daarvan een goed voorbeeld. Zo’n MCSG verbindt verschillende energievormen zoals elektriciteit, gas en warmte tot één systeem met onderlinge conversies en opslag, met als doel de lokale vraag en aanbod van energie te optimaliseren en discontinuïteiten op te vangen.
Miljarden investering
Deze nieuwe energieconcepten zijn niet van vandaag op morgen te realiseren. Om toch de ambitieuze doelstellingen te kunnen bereiken, investeren netbeheerders ontzettend veel in de uitbreidingen van de netten. Maar ook die miljarden per jaar zijn onvoldoende om de snelle groei op te vangen. Het efficiënter benutten van het netwerk blijft daarom voorlopig een van de belangrijkste instrumenten om toch de benodigde snelheid In de energietransitie te creëren.
Samenwerking
De komende jaren zal samenwerking een essentiële rol spelen in het energievraagstuk. Zo kunnen bedrijven op bedrijventerreinen samenwerken in de vorm van een energiecluster. De elektrificatie van het wagenpark is typisch een voorbeeld van een project dat bedrijven niet individueel, maar juist gezamenlijk kunnen en moeten oppakken. Op het gebied van warmte is Warmtesysteem Westland een mooie illustratie van samenwerking. Het laat bovendien zien hoe anders denken tot een vernieuwend concept kan leiden. En juist in deze tijd, waarin bestaande modellen en voor de hand liggende oplossingen niet meer blijken te werken, liggen er kansen voor dit soort innovaties. Het is geen gemakkelijke route. Het doel ligt verder dan een individueel bedrijfsbelang. Het energielandschap is sterk verkokerd, kent tegenstrijdige belangen wat leidt tot sub optimalisaties. Om de energietransitie tot een succes te maken, is anders denken en vooral anders doen nodig.